એર કોમ્પ્રેસર એ મશીન ટૂલનો એક પ્રકાર છે, જે બીજા પાવર ટુલ્સ સાથે સરસ કામ કરે છે. તે અન્ય સાધનોની કામ કરવાની ક્ષમતા અને ઇન્સ્ટોલેશન કરવામાં મદદ કરે છે. સાધનો તેમના કાર્ય કરી શકે એ માટે સંકુચિત હવા (Compress Air)ની જરૂર પડે છે. આ સંકુચિત હવા કોમ્પ્રેસર દ્વારા મેળવી શકાય છે. તે માટે કોમ્પ્રેસર ના ભાગો સારી રીતે કામ કરતા હોવા જોઈએ.
મોટર (Motor):
એર કોમ્પ્રેસરને ચલાવવા માટે ઈલેક્ટ્રીક મોટર ની જરૂર પડે છે આ મોટર દ્વારા બેલ્ટ અને પુલીની મદદથી પિસ્ટન (Piston) સુધી પાવર ટ્રાન્સફર થાય છે.
ટાંકી (Tank):
આ કોમ્પ્રેસરનું સૌથી મોટું ભાગ છે જે સંકુચિત હવાને સંગ્રહિત કરે છે. ટાંકી સામાન્ય રીતે સ્ટીલની બનેલી હોય છે.
દબાણ સ્વીચ (Pressure Switch):
જ્યારે ટાંકીમાં સેટ મર્યાદા સુધી હવા સમાઈ જાય, ત્યારે પ્રેશર સ્વીચ આપોઆપ મોટરને બંધ કરી દે છે.એકવાર દબાણનું સ્તર પ્રી-સેટ લેવલ પર આવી જાય ,પછી પ્રેસર સ્વીચ મોટરને પુનઃ પ્રારંભ કરે છે. તેથી કોમ્પ્રેસર દ્વારા હવાનું પંપિંગ ફરી શરૂ થાય છે. તેને ઇમર્જન્સી સ્વિચ તરીકે પણ ઓળખી શકાય છે, જે ટાંકી કેટલું દબાણ લઈ શકે છે તેનું નિયમન કરે છે.
ડ્રેઈન વાલ્વ (Drain Valve):
તેના નામ પ્રમાણે તે તેલ ,ગંદકી, ભેજ અને અન્ય કાટમાળ ને ટાંકીમાંથી બહાર કાઢવા માટેનો માર્ગ છે,જે ટાંકીની અંદર ફસાઈ શકે છે. જેના લીધે ટાંકીની અંદર કાટ લાગવાની સંભાવના રહેલી છે.
પ્રેશર ગેજ ( Pressure Gauge):
આ ગેજ કોમ્પ્રેસર ની ટાંકીમાં સંકુચિત હવાના દબાણને માપે છે. જો દબાણ નિયમન કરેલ મર્યાદા કરતા વધારે હોય તો સમસ્યા છે અને એર કોમ્પ્રેસર નું નિરીક્ષણ કરવા અથવા ગેજ વધુ દબાણ સુધી પહોંચે તે પહેલા કોમ્પ્રેશન બંધ કરવા માટેની સુચના આપે છે. અને જો રીડિંગ સામાન્ય માપનથી ખૂબ ઓછું હોય તો તે કોમ્પ્રેસરમાં લીક છે એવું પણ સૂચવે છે. કોઈપણ અકસ્માત ટાળવા માટે પ્રેશર ગેજને વારંવાર તપાસવો જોઈએ.
ઈનલેટ પોર્ટ (Inlet Port):
સંકુચિત થયેલી હવા આ પોર્ટ ની મદદથી ટાંકીમાં જાય છે.
ઈનલેટ વાલ્વ એસેમ્બલી (Inlet Valve Assembly):
ઈનલેટ એસેમ્બલી વાલ્વ પ્લેટ અને વાલ્વ સ્પ્રિંગથી બનેલી છે. ઈનલેટ વાલ્વ કોમ્પ્રેસરના સિલિન્ડર તરફ હવાના પ્રવાહને નિયંત્રિત કરે છે. વાલ્વ પ્લેટ નો ઉપયોગ ઈનલેટ વાલ્વને યોગ્ય સ્થિતિમાં રાખવા માટે થાય છે
કૂલિંગ ફિન્સ (Cooling Fins):
કુલીંગ ફિન્સ એ સિલિન્ડરની આસપાસ ના વિસ્તારમાં ગરમીના પ્રસરણ માટે સિલિન્ડર બોડી માંથી પૂરા પાડવામાં આવેલ વિસ્તૃત ભાગો છે.સામાન્ય રીતે તે એલ્યુમિનિયમના બનેલા હોય છે.
ઘણી વાર ટ્યુબ ઉપર પણ ફિન્સ આપેલા હોય છે. જે હવાને સ્ટોરેજ ટાંકીમાં જતા પહેલા ઠંડી કરે છે. જેના કારણે સ્ટોરેજ ટાંકીમાં વધારે હવા સમાઈ શકે છે.
ડિસ્ચાર્જ પોર્ટ (Discharge Port):
કોમ્પ્રેસર સિલિન્ડરની ટોચ પર આવેલ પોર્ટ છે જેના દ્વારા સંકુચિત હવા ડિસ્ચાર્જ લાઈન એટલે કે જે તે સાધન તરફ જાય છે.
ડિસ્ચાર્જ વાલ્વ એસેમ્બલી (Discharge Valve Assembly):
ડિસ્ચાર્જ એસેમ્બલી વાલ્વ પ્લેટ અને વાલ્વ સ્પ્રિંગથી બનેલી છે.વાલ્વ પ્લેટ નો ઉપયોગ ડિસ્ચાર્જ વાલ્વને યોગ્ય સ્થિતિમાં રાખવા માટે થાય છે.
એર ફિલ્ટર (Air Filter):
કોમ્પ્રેસરના સકશન એન્ડ ઉપર ફિલ્ટર આપવામાં આવે છે. એર ફિલ્ટર કોમ્પ્રેસર સિલિન્ડરની અંદર ગંદકી અને ધૂળને પ્રવેશતા અટકાવવામાં મદદ કરે છે.
સુરક્ષા વાલ્વ ( Safety Valve):
જ્યારે હવાનું દબાણ સ્ટોરેજ ટાંકીની ક્ષમતાની બહાર પહોંચે ત્યારે સુરક્ષા વાલ્વ દ્વારા વધારાની હવા બહાર નીકળી જોખમને અટકાવે છે.
રેગ્યુલેટર (Regulator):
ઉચ્ચ દબાણ વાળા હવાના પ્રવાહને નિયંત્રિત કરવા માટે રેગ્યુલેટર આપવામાં આવે છે.
નોન રિટર્ન ચેક વાલ્વ ( Non Return Check Valve) અને અન લોડર ટ્યુબ (Unloader Tube):
એક રીસીવર ટાંકી અને કોમ્પ્રેસર હેડ વચ્ચે બાયપાસ લાઈનમાં વન વે ચેક વાલ્વ આપવામાં આવે છે. જે સંકુચિત હવાને રીસીવર ટાંકી જવા દે છે પણ તેને બહાર જતી અટકાવે છે. શરૂઆતના સમય દરમિયાન અનલોડીગ ચાલુ હોય ત્યારે તે રીસીવર ટાંકી તરફ ઉચ્ચ દબાણવાળી હવા પ્રવેશ કરશે.નોન રિટર્ન ચેક વાલ્વ માત્ર એક જ દિશામાં ખુલશે.
કોમ્પ્રેસર પંખો (Compressor Fan):
કોમ્પ્રેસર ને પૂરતી ઠંડી હવા પુરી પુરી પાડવા માટે ક્રેન્ક શાફ્ટના એક છેડે કોમ્પ્રેસર પંખો જોડાયેલ છે તે કોમ્પ્રેસરને ઓવર હિટિંગ થતું બચાવશે.
- એર કોમ્પ્રેસરનો કાર્ય સિદ્ધાંત (Working Principle of Air Compressor)
આ ઓટોમોટીવ કોમ્પ્રેસર છે જે ઇલેક્ટ્રિકલ મોટર દ્વારા સંચાલિત છે જેમાં પિસ્ટનના ઉપર - નીચે સ્ટ્રોકનો ઉપયોગ કરીને સ્ટોરેજ ટાંકીમાં હવાને અંદર ધકેલે છે. સ્ટોરેજ ટાંકીમાં દબાણ યુક્ત હવા ભેગી થાય છે. નોન રિટર્ન વાલ્વ આ દબાણ યુક્ત હવાને બહાર જતી અટકાવે છે. પ્રેશર ગેજ સ્ટોરેજ ટાંકીમાં રહેલી હવાનું દબાણ બતાવે છે. હવે એર કોમ્પ્રેસરમાં ઔદ્યોગિક ઉપયોગ માટે પ્રચંડ માત્રામાં દબાણ યુક્ત હવા ઉપલબ્ધ છે.
સંકુચિત હવામાંથી પાણીની વરાળ ને દૂર કરવા માટે એર ડ્રાયર નો ઉપયોગ થાય છે.
ઉપયોગ: ઔદ્યોગિક પ્રક્રિયાઓમાં ઉપયોગ માટે શુષ્ક હવાની ( Dry Air) જરૂર હોય છે.
ટેલિકોમ ઉદ્યોગ: ભેજને દૂર કરવા.
ચિત્રકામ ,વાયુ યુક્ત સાધનો, ડેન્ટિસ્ટ ના ઉપકરણો માટે, ટ્રક અને ટ્રેન બ્રેક સિસ્ટમમાં.
Practical No.171 ન્યુમેટિક ઘટકોને ઓળખો. Identify Pneumatic Components): અહીં ક્લિક કરો
Source: Nimi -Chennai, Google.
